مقدمه
تغییر بی سابقه نرخ ارز در سال 97 و 98، تحریم های یک جانبه صنایع و نهایتا هزینه های بالای تولید، همه و همه باعث شده که کارخانجات ایران با بیش از ده ها سال سابقه ی حضور در بازار های داخلی و خارجی، خود را در شرایط جدیدی بیایند که پیش بینی آینده را برای آنها دشوار کرده است. اما نکته ای که کمتر به آن توجه شده است این واقعیت است است که شرایطی که در بالا گفته شد، تنها بخشی از گذار تاریخی کشور ایران و دیگر کشورها درآستانه انقلاب صنعتی چهارم در جهان می باشد.
Industry 4.0 یا همان چهارمین انقلاب صنعتی مفهومی است که از برای اولین بار در سال 2011 در نمایشگاه صنعتی هاور آلمان معرفی شد. مفهومی که از ابتدایی ترین روزهای وقوع تا پایان عصر خود ارتباطات و بازار مصرف صنایع مختلف را زیر و رو کرده و به شدت تحت تاثیر خود قرار خواهد داد.
شاید این اولین باری است که تعبیر انقلاب صنعتی چهارم را می شنوید یا ممکن است بپرسید انقلاب صنعتی اول، دوم و سوم کدام بوده است؟ این مسئله کاملا قاب درک است چرا که این اصطلاح برای نخستین بار در کنفرانس داووس در سال ۲۰۱۶ به کار برده شد. کلاوس شواب، بنیانگذار و مدیر ارشد این کنفرانس، در کتاب «انقلاب صنعتی چهارم» با مرور انقلاب صنعتی اول تا سوم، خبر از رسیدن زمان چهارمین انقلاب صنعتی داد. برای یافتن پاسخ این سوال و همچنین پیامدهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی این انقلاب با ما همراه باشید.
مروری بر سه انقلاب صنعتی اول، دوم و سوم
انقلاب صنعتی اول در انگلیس در 1784 و بعد از آن در اروپا و آمریکا به وقوع پیوست. در این انقلاب و سه انقلاب صنعتی دیگر خبری از جنگ و لشگرکشی کشورها نبود، بلکه توسعه ماشین بخار و استفاده از نیروی مکانیکی در مکانیزه کرن صنایع و کارخانه ها، عوامل اصلی وقوع این انقلاب بود.
انقلاب صنعتی سوم پس از انقلاب صنعتی دوم که در اواخر قرن 19 و ابتدای قرن 20 رخ داد، به خاطر استفاده از نیروی برق برای تحول در محصولات صنعتی، “انقلاب دیجیتال” نام گرفت و در دهه هفتاد قرن بیستم میلادی به وقوع پیوست. ابزار نوین در این انقلاب ریزپردازنده ها و ابزارالات الکترونیکی بود که باعث اختراع رایانه و همچنین انرژی های پاک مانند انرژی اتمی شدند.
انقلاب صنعتی چهارم
با آغاز قرن بیست و یکم و در بستر انقلاب دیجیتال قبلی، انقلاب چهارم صنعتی به همراه اینترنت همراه، هوش مصنوعی و حسگر های کوچک ظهور کرد. تفاوتی که این تحول صنعتی جهانی با سه انقلاب پیشین دارد، همزمان بودن رخ دادن آن و اشکار شدن نتایج است. تفاوت دیگر چندبعدی بودن این انقلاب است. شما هم شاهد این بوده اید که هر روز خبر جدیدی در زمینه ی فناوری بلاک چین، رایانش ابری و واقعیت افزوده یا مجازی، اینترنت اشیا، هوش مصنوعی، چاپ سه بعدی، داده های عظیم، فناوری های پوشیدنی و قابل کاشت، رباتیک و مکاترونیک، بر روی صفحه تلویزیون یا تلفن همراه شما ظاهر می شود. این انقلاب از مرزها فراتر رفته و تمام کشور ها و صنایع و جوامع را دربرمیگیرد.
از انقلاب صنعتی چهارم عقب نمانید!
شرکت Tuv Nord در وب سایت خبری خود لیستی از پیش نیازهایی را منتشر کرده که لازم است برای منفعت بردن از این انقلاب صنعتی در حال وقوع در صنعت و کارخانه شما در نظر گرفته و تمهید شود؛ تا شما نیز شاهد تاثیر مثبت آن بر روی افزایش سرعت تولید محصول و کیفیت آن، کاهش هزینه تولید و همچنین افزایش رضایت مشتریان خود باشید. در ادامه این موارد را مشاهده می فرمایید:
- پهنای باند بالا به علاوه ی اتصالات شبکه باسیم و بی‌سیم ایمن
- دیجیتال‌سازی تجهیزات تولید مانند ماشین‌آلات، سیستم‌های حمل و نقل، دستگاه‌های ذخیره‌سازی، سنسورها، ابزارهای اندازه‌گیری، پایانه‌ها، چاپگر‌ها
- دیجیتال‌سازی کل زنجیره تولید به منظور اتصال به یک شبکه شرکتی (دیجیتالی کردن زنجیره عمودی)
- دیجیتال‌سازی تمام شرکت، تامین‌کننده‌ها و زنجیره مشتریان (ادغام افقی)
- دیجیتال‌سازی محصولات و خدمات
- توانمندسازی شرکت‌ها برای توسعه مدل‌های کسب و کار دیجیتال جدید و پیشرفته
- توانمندسازی شرکت‌ها برای ایجاد یا استفاده از خدمات ابری در دسترس با پهنای باند بالا
- تجهیز کردن اپراتورها به رایانه، تبلت، تلفن هوشمند و غیره که باید دائم آنلاین بوده و به شبکه متصل باشند
فرصت ها و چالش های پیش روی صنایع پس از انقلاب صنعتی چهارم
قابل پیش بینی است که بهره گیری از تکنولوژی های انقلاب صنعتی چهارم، هزینه حمل و نقل کاهش بیاید، زنجیره عرضه ملی و جهانی محصولات موثرتر گردد، سطح درآمد ها افزایش یافته و کیفیت زندگی مردم بهبود یابد. این ارتقا در حد یک کشور باقی نمی ماند و به خاطر کاهش هزین کسب وکار، شاهد بازارهای جدید و رشد اقتصادی جهانی خواهیم بود
اما اقتصاد دانان متبحری چون اندرو مک کافیی و اریک برینجولفسون معتقدند که این تغییر یا جهش عظیم، ابتدای یک نابرابری انسانی در بخش نیروی انسانی شرکت ها وصنایع خواهد بود. چراکه نیروی کاری که تا پیش از این متکی به نیروی یدی و تجربه خود بود، با فناوری ها نو وهوش مصنوعی جایگزین خواهد شد.
به بیان ساده تر شاید بزرگ ترین فرصت این دوره که میتواند خود نوعی از تهدید باشد، جایگزین شدن استعداد با نیروی یدی است. این عامل باعث می شود که جامعه به دو بخش تبدیل شود: افراد با استعداد و مسلط به دانش روز با درآمد بالا و افرادی که مهارت، دانش و درآمد پایینی دارند. شکافی اجتماعی که حتی ممکن است منجر به ایجاد تنش در سطح جامعه گردد!
بسیاری از تحلیل گران اقتصادی همین عامل را توجیه کننده ی نگرانی برخی از کارگرها و کارمندان از درآمد خود ونارضایتی طبقه متوسط از وضعیت شغلی خود میداند.
آینده ی پیش روی صنایع ایران
ما نه بر سرعت فن آوری و نه مشکلات جانبی ناشی از آن کنترل مستقیمی نخواهیم داشت. نه مدیران قدیمی که با انکار اتفاقات در شرف وقوع تنها بر روش سنتی کار، تاکید میکنند از چالش های انقلاب صنعتی چهارم در امان هستند و نه مدیران جوانی که بی محابا تلاش در بروز رسانی همه جانبه همه امور تحت امر خود دارند.
آنچه روشن است و می تواند آینده را برای صنعت گران ایرانی کمی روشن کند، دعوت این افراد به مطالعه و افزایش آگهی در مورد تکنولوژی های مرتبط با صنعت خود، افزایش دانش و مهارت در زمینه مدیریت نوین و همچنین تجهیز کردن نیروی انسانی مجموعه ی خود به مهارت و تکنولوژی های در حال جایگزینی است.
انقلاب صنعتی چهارم توان این را دارد که ربات ها را جایگزین افرادی کند که سالها به اتکا تجربه چرخش های کارگاه شما را چرخانده اند یا چالشی شود که در سایه آن شما و مجموعه فنی تان را دعوت به بروزرسانی دانش و استفاده از تکنولوژی برای سرعت بخشیدن به کارها نماید.